Tsjaikovski's vader was directeur van een metaalgieterij en leider van het technologisch instituut in Sint-Petersburg. De eerste muzikale indrukken kreeg de kleine Pjotr (geboren 7 mei 1840) van een z.g. Orchestrion (een reusachtige speeldoos die een heel orkest kon nabootsen en die zijn vader van een van zijn reizen had meegebracht). Zoals de meeste kinderen uit dit kroostrijk gezin, werd hij naar de opleidingsschool voor ambtenaren gestuurd. In 1859 kreeg hij dan ook een functie aan het ministerie van justitie. Tussendoor had hij, zij het erg onregelmatig, nuttige lessen meegepikt in piano, zang en muziektheorie. Spoedig neemt hij ontslag als staasambtenaar en schrijft zich in voor de cursussen van het Conservatorium te Sint-Petersburg. In 1865 wordt hij in het nieuwe Conservatorium van Moskou benoemd tot leraar muziektheorie, en een jaar later verschijnen zijn eerste grote werken (o.m. de eerste symfonie). Tussendoor is hij heel even getrouwd, schrijft als muziekcriticus, componeert de "Romeo en Julia"-ouverture, en krijgt steeds meer tegenzin in het lesgeven. Hij neemt ontslag als leraar, zoekt en vindt de invloedrijke bescherming van ene mevrouw von Meck en van de tsaar (die geeft hem een jaarlijkse toelage) en onderneemt een concertreis. Hij is niet in staat zijn inkomen te beheren, en wordt op de koop toe mensenschuw. In 1887 dirigeert hij voor het eerst eigen werk, en vertoeft nu minstens de helft van het jaar in het buitenland. De geestdrift waarmee hij daar als kunstenaar ontvangen werd, konden zijn verbittering en het gebrek aan waardering in eigen land niet verdrijven, en in een neerslachtige bui drinkt hij moedwillig door cholera besmet water. Na vier dagen sterft hij op 6 november 1893. Tsjaikovski was de meest Westerse der Russen, en stond als dusdanig enigszins buiten de nationale school van de "groep van vijf".