Johannes Verhulst had als bijnaam 'den eenigen', omdat hij - halverwege de 19de eeuw- onze belangrijkste dirigent was en verschillende Nederlandse muziekinstellingen bestuurde. Daarnaast was hij samen met Johannes van Bree, een van de weinige belangrijke componisten uit die tijd, die niet uit Duitsland kwam. Hij werd geboren als Johannes Josephus Hermanus Verhulst in Den Haag op 19 maart 1816, en overleed op 17 januari 1891 in Bloemendaal. 

De jaren in Leipzig

Met een beurs kan Verhulst Mendelssohn volgen naar Leipzig, dé muziekstad in die jaren. En de plek waar hij zijn latere vriend Robert Schumann ontmoet. Schumann noemt Verhulst “diesen ganz ungewönhlichen Holländer” en schrijft lovende woorden over de strijkkwartetten van Verhulst, waarvan er een werd opgedragen aan Schumann. In Leipzig wordt Verhulst dirigent van het Euterpe-orkest, waarmee hij nieuwe werken uitvoert en de concurrentie aangaat met het Gewandhausorkest. 

Het spel van de macht en de muziek

De jaren in Leipzig (en de stijl van de zogenaamde Leipziger Schule) zouden bepalend zijn voor zijn verdere leven. In 1842 gaat hij terug naar Den Haag om aan het hof van koning Willem II directeur van de hofmuziek te worden, een erebaan. Hij schrijft in die tijd veel liederen in het Nederlands. Later wordt hij in Rotterdam als dirigent van de Maatschappij tot Bevordering der Toonkunst aangesteld. Bij een feest in 1854 voor het zilveren jubileum lukt het hem tal van beroemde buitenlanders te strikken, bv. Franz Liszt en Anton Rubinstein. In de jaren daarna volgen nog meer benoemingen als dirigent/artistiek leider: bij Diligentia (Den Haag), in Amsterdam bij Toonkunst, Orkestvereniging Caecilia en Felix Meritis. In deze posities heeft hij een enorme invloed op het Nederlandse muziekleven. Tijdens het jubileum van de Maatschappij in 1879 wordt hij als een vorst behandeld, hij zit op de beste plaats aan tafel bij het galadiner. 

Voor of tegen

Verhulst breekt een lans voor de derde symfonie van Anton Bruckner en voert Bach's Mattthäus Passion voor het eerst uit in Amsterdam. Maar hij weigert nieuwlichters als Berlioz, Liszt en vooral Wagner uit te voeren. En dat zet kwaad bloed bij publiek en pers. Zijn jonge collega Alphons Diepenbrock noemt hem "de tegenwerkende, belemmerende en verlammende kracht" binnen het vaderlandse muziekleven. Als een van zijn orkesten 'moderne' werken wil spelen, is ze op een gastdirigent aangewezen. Verhulst had zijn woordje wel klaar: "'t Is mij wel; uw bestuur doet als een huisvrouw in een veelomvattende huishouding, die een vaste dienstbode neemt voor de bediening en buitendien tweemaal in de week een schoonmaakster voor het vuile werk". Verhulst wordt bekritiseerd om zijn conservatieve smaak en dit leidt tot zijn ondergang. Hij wordt ontslagen in 1886 bij het Haagse Diligentia, nadat ze hem eerst erelid hebben gemaakt. Vervolgens stopt hij met zijn functies in Amsterdam en sterft, verbitterd en terug-getrokken, op 74- jarige leeftijd in Bloemendaal. 

Muzikale erfenis

Als dirigent bracht Verhulst het ensemblespel in ons land op een hoger plan. Hij was precies in de afwerking en had veel aandacht voor frasering en ritmiek. Zijn compositorisch oeuvre omvat orkestwerken, koormuziek, kamermuziek en meer dan honderd liederen op Nederlandse teksten (onder andere van Jan Pieter Heije). De meeste muziek van Johannes Verhulst werd in de eerste helft van de 19de eeuw geschreven en werd toen als vooruitstrevend beschouwd. Maar vervolgens heeft de waardering voor zijn muziek te lijden onder de kritiek op zijn werk als conservatief dirigent. Zijn frisse, veelbelovende Symfonie in e klein opus 46, geschreven in 1841 in Leipzig, maakt bij de première zowel in Duitsland als Nederland veel indruk. Enkele jaren later gooit hij hoge ogen met de Mis opus 20, die zelfs vergeleken wordt (wat betreft conceptie en allure) met Beethoven's Missa Solemnis. Verhulst heeft meer dan honderd liederen geschreven. In zijn beste liederen benadert hij het niveau van zijn idool Schumann. Kenmerkend zijn de voor die tijd uitgebreide chromatiek en lange voor- en naspelen. Met de (Nederlandse) teksten van die liederen hebben we in deze tijd soms moeite, maar Verhulst zijn inleving in de teksten is onbetwist. De laatste decennia werd zijn muziek uitgevoerd door het Residentie Orkest en de omroeporkesten. Ook kamermuziek en liederen van Verhulst was weer opnieuw te horen, een groot deel van zijn muziek is nu beschikbaar op cd.